حضور قلب در نماز

حضور قلب در نماز در نگاه اهل بیت

امام صادق (ع) مى‏ فرماید: «کان أبی (ع) یقول: ما من شی‏ء أفسد للقلب من خطیئة، إنّ القلب لیواقع الخطیئة فما تزال به حتّى تغلب علیه فیصیّر أعلاه أسفله.(11)

پدرم [امام باقر] (ع) مى‏فرمود: هیچ چیز براى قلب زیانبارتر از گناه نیست، چه آنکه قلب با گناه مى‏آمیزد و با آن گلاویز مى‏ شود تا بالاخره گناه بر قلب چیره شده و آن را وارونه مى‏ سازد. 

یعنى قلب به حساب طبع اولى، ملکوتى و رو به خدا ست، ولى در اثر گناه چهره‏اش وارونه گشته، ناسوتى و شیطانى مى‏ شود.
 
امام صادق (ع) مى ‏فرماید:«إنّ الرّجل یذنب الذّنب فیحرم صلوة اللّیل و إنّ العمل السّیّئ أسرع فی صاحبه من السّکّین فی اللّحم».(12)

گناه انسان را از نماز شب محروم می ‏سازد ( لذّت مناجات با خدا را از او سلب مى‏کند) همانا تأثیر گناه از کارد برنده سریع‏تر است. 

دعای قلب غافل
« و قال ادعوا الله و أنتم موقنون بالإجابة و اعلموا أن الله لا یقبل دعاء من قلب غافل».(13). خداوند را بخوانید در حالیکه به برآورده شدن آن باور و یقین دارید و بدانید که خداوند دعای قلب غافل را قبول نمی کند.

«خداوند متعال، از صاحب دلِ غافل - دلی که متوجه نیست چه خواسته‌ای را مطرح می‌کند و با که دارد حرف می‌زند - دعایی را قبول نمی‌کند.»

یکی از شرایط استجابت دعا این است که آن را با توجه مطرح کنیم. گاهی لقلقه‌ی زبان، جملاتی چون «خدایا ما را بیامرز.»، «خدایا به ما سعّه‌ی رزق بده» و «خدایا قرض ما را ادا کن» است.

ده سال انسان این گونه دعا می‌کند، اصلاً مستجاب نمی‌شود. این فایده‌ای ندارد. باید تضرّع کنید و جدّی بخواهید. باید از خدای متعال با الحاح بخواهید. باز بخواهید و باز بخواهید. در این صورت البته خدای متعال دعاها را مستجاب خواهد کرد.(14)

این همن حضور قلب است یعنی هم در نماز و هم در دعا باید حضور قلب داشته باشی و غافل نباشید.ذکر دعا و ذکر نماز بدون توجه خاصیتی ندارد.

در حال چرت و خواب
امام علی علیه السّلام فرمودند:لا یقومن احدکم فى الصلاة متکاسلا و لا ناعسا و لا یفکرن فى نفسه فانه بین یدى ربه و انما للعبدمن صلاته ما اقبل علیه منها بقلبه (15)؛

در حال کسالت و چرت زدن نماز نخوانید و در حال نماز به فکر خودتان نباشید، زیرادر محضر خدا ایستاده اید، به درستى که آن مقدار از نماز بنده قبول مى شود که قلب باید به خدا توجه داشته باشد.

مانع تقرّب به خدا
لاقُرْبَةَ بالنّوافِلِ اِذا اَضَرَّتْ بِالفَرائض(16).نوافل و مستحبات اگر به واجبات ضرر برساند موجب تقرّب به درگاه خداى تعالى نخواهد بود.

عده ای هستند اهل نماز هستند ولی متاسفانه به دلیل استقبال از امور مستحبی مثل عزاداری تا نیمه های شب. و عدم استراحت لازم یا واجب مثل نماز صبح قضا می شود یا آن نماز را از روی کسالت می خواند.لذا حضور قلبی احساس نمی شود.

حلال و مباح , شرط قبولى نماز
یا کُمَیْل ُ! اُنْظُرْ فیما تُصَلّى وَ عَلى ما تُصَلّى وَ اِنْ لَمْ تَکُنْ مِنْ وَجْهِهِ وَ حُلِّهِ فَلا قَبُولٌ(17).على (ع ) خطاب به کمیل فرمود: اى کمیل ! نگاه کن ببین که در چه چیز نماز مى گزارى و بر روى چه چیز به نماز ایستاده اى , اگر آن چیزى را که براى نمازت استفاده مى کنى ,حلال و مباح نباشد,نمازت قبول نیست .

(حلال و حرام در وجود و روحشخص تاثیر مستقیم و غیر مستقیم می گذارد.لذا برای حضور قلب این مورد بسیار اساسی است زیرا بحث حق الناس را هم بدنبال دارد.)

مانع زکات
لایُقْبِلُ اللّهُ الصَّلاةَ مِمَّنْ مَنَعَ الزَّکاةَ.(18)هر کس مانع دادن زکات شود, نمازش قبول نمى شود.(در حقیقت کسی که مانع پرداخت واجبی می شود.این شخص ولو نماز هم میخواند حضور قلبی برای او متصور نیست.زیرا کس حضور در قلب می خواهد داشته باشد باید به واجبات دیگر هم هنایت داشته باشد.

بى احترامى به نماز
مَنْ لَمْ یَأْخُذْ اُهْبَةُ الصَّلوةِ قَبْلَ وَقْتِها فَما وَ قَرَّها(19).کسى که قبل از نماز خود را براى اقامهء نماز آماده نکند, به نماز بى احترامى نموده است .(یعنی اینکه به مقدمات نماز برای حضور قلب توجه بیشتر داشته باش.

کار مانع از اوّل وقت
صَلِّ الصَّلوةَ لِوَقْتِها الْمُوَقَّتِ لَها وَ لاتُعَجِّلْ وَقْتَها لِفَراغٍ وَ لاتُؤَخِّرْها عَنْ وَقْتِها لاشْتِغالٍ وَاعْلَمْ اَنَّ کُلَّ شَىْءٍ مِنْ عَمَلِکَ تَبَعٌ لِصَلوتِکَ(20)

نماز را در اول وقت مقرر آن به جاى آور, و به خاطر فراغت عجله مکن و به علت اشتغال آن را به تأخیر میفکن , و بدان که همه اعمال تو بسته به نماز تو است .

دزدترین مردم
انّ اَسْرَقَ النّاسِ مَنْ سَرَقَ مِنْ صَلاتِهِ.(21)دزدترین مردم کسى است که از نمازش کم بگذارد.(کم گذاشتن برای نماز جهات مختلفی دارد که هر جهتی را بگیریم عامل عدم حضور قلب می شود.

نمی توان بگوییم کسی نماز را در بهترین ساعات بجا می آورد ولی حضور قلب دارد در حالیکه در وضو و آداب و شرایط نماز دقت نمی کند.....

لذا تمام مواردی که در نماز جز واجبات و مستحبات نماز هستند .هرکدام را کم بگذاریم در حضور قلب تاثیر منفی دارند. و به این می گوییم دزدی در اعمال معنوی و خصوص خودش.

لباس کثیف براى نماز
النَّظیفُ مِنَ الثَّیابِ یُذْهِبُ الهَمَّ وَ الْحُزْنَ وَ هُوَ طَهُورٌ لِلصَّلاةِ(22).لباس تمیز غم و ناراحتى را برطرف کرده و آن لباس پاک (مناسب ) نماز است .

برداشت از روایت این است که لباس نمازگزار نباید کثیف باشد.در حقیقت هر چه پاکیزه تر و پاک تر باشی اخلاص و حضور قلب هم بیشتر خواهد شد.

نتیجه:
همانطور که در مطالب فوق به صورت مختصر اشاره شد. موارد حضور قلب و عدم حضور قلب در کلام معصومین با جهات مختلف بیان گردیده است.

ما  برا ی رسیدن به حضور قلب باید سعی و تلاس کنیم هر دو موارد را یاد بگیریم تا حضور قلب را در وجود خودمان نهادینه کنیم.

در یک کلام باید گفت آنچه که برای حضور قلب در روایات گفته شده است عکس آن باعث عدم حضور قلب می شود که این موارد هم بسیار زیاد هستند.

لذا اگر نمازگزار تعداد عوامل حضور قلب را در نظر بگیرد و عکس آنها را برای خود مجسم کند و تعداد عوامل عدم حضور قلب را هم در محاسبه نفس خود بررسی کند.

به حجم بسیار زیادی از مطالب موانع قلب می رسد ،که احتمالا یک یا چند عامل آن در وجود شخص نماز گزار وجود دارد که که مانع حضور قلب او می شوند.

لذا چون امکان رسیدن به حضور قلب برای همگان بر حسب ظرفیت افراد وجود دارد.فقط کافی است کمی تلاش و همت برای رسیدن به نمازی با توجه بنماید.

پی نوشت:
​​​​​​​​​​​​​​1.(بحارالانوار، ج 77، ص 131)
2.(تفسیر صافى ، ج 2، تفسیر سوره مؤ منون ، ص 126)
3.(بحارالانوار، ج 84، ص 264)
4.(بحارالانوار، ج 84، ص 259)
5.(نهج الفصاحه ، ص 65.سرالصلوة ، ص 26.مکارم الاخلاق ، ص 459)
6.(بحارالانوار، ج 84، ص 259)
7.(بحارالانوار، ج 84، ص 264)
8.(میزان الحکمه ، ج 5، ص 390.بحارالانوار، ج 74، ص 82. مکارم الاخلاق ، ص 465)
9.(میزان الحکمه ، ج 5، ص 391.وسائل الشیعه ، ج 4، ص 687)
10(بحارالانوار، ج 84، ص 201)
11.( الکافی ج : 2 ص : 268 )
12. (الکافی ج : 2 ص : 272 )
13.(اعلام الدین،دیلمی،ص۲۹۵؛ بحار الانوار،مجلسی،ج۷۴ص۱۷۵)
14.(بیانات در خطبه‌‌های نمازجمعه.۱۳۷۳/۱۱/۲۸)
15.بحارالانوار، ج 84، ص 239.وسائل الشیعه ، ج 4، ص 687
16.((غرر الحکم , ص 345)
17.(تحف العقول , ص 187)
18.(بحارالانوار, ج 96 ص 29)
19.(شرح نهج البلاغه , ابن ابى الحدید, ج 20باب 768 ص 329)
20.(نهج البلاغه , نامهء 27)
21.(بحارالانوار, ج 82 ص 222)
22.(وسائل الشیعه , ج 3 ص 346)
​​​​​​​
منبع:
سایت اندیشه قم.
https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3674/5786/58463
https://www.islamquest.net/fa/archive/fa2307
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2740
http://ensani.ir/fa/article/137991
​​​​​​​*این مقاله در تاریخ 1401/9/29 بروز رسانی شده است.